Jedna trzecia wieku posocjalistycznej transformacji ustrojowej

Teoria zmian ustrojowych nie udzieliła jednoznacznej odpowiedzi co do ram czasowych, w których przebiega posocjalistyczna transformacja ustrojowa; celowe jest zatem wskazanie kryteriów jej zapoczątkowania oraz zakończenia. Wymaga to analizy porównawczej w odniesieniu do sfery realnej oraz sfery regulacji reformowanej gospodarki państwowego socjalizmu oraz wyłaniającej się z niego posocjalistycznej gospodarki rynkowej. Taka analiza musi być dokonana w odniesieniu do modelu neoliberalnego gospodarki opierającego się na Konsensusie Waszyngtońskim, co było w Polsce podstawą tzw. szokowej terapii, oraz do społecznej gospodarki rynkowej, która była celem późniejszej Strategii dla Polski. Zarówno literatura przedmiotu, jak i studia statystyczne wyraźnie pokazują, że polityka liberalizacji i stabilizacji z początku lat 90. była zbyt radykalna i zaszkodziła realnej sferze gospodarki, nie tworząc zarazem odpowiednich jakościowych przesłanek do rozwoju gospodarczego w następnych latach. Trwałe podstawy dynamicznego rozwoju stworzyła dopiero polityka reform i budowy instytucji prowadzona w latach realizacji Strategii dla Polski. Analiza minionej jednej trzeciej wieku głębokich przemian ustrojowych wskazuje na niejednolitość poszczególnych etapów rozwoju, co było skutkiem odmiennego formułowania celów rozwojowych i stosowania zróżnicowanych instrumentów polityki zmian instytucjonalnych i wzrostu gospodarczego. Z doświadczeń wysiłku transformacyjnego w tym długim okresie wynikają na przyszłość liczne wnioski pod adresem polityki potrójnie – ekonomicznie, społecznie i ekologicznie – zrównoważonego rozwoju, która musi brać pod uwagę determinanty społeczne i kulturowe.