Wyzwania i nierówności w zarządzaniu finansowaniem zadań jednostek samorządu terytorialnego: analiza krytyczna

Cel badań i hipotezy/pytania badawcze Celem jest analiza krytyczna wyzwań i nierówności w zarządzaniu finansowaniem zadań jednostek samorządu terytorialnego (JST) w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu czynników legislacyjnych, politycznych i finansowych na efektywność realizacji ich zadań. Pytania badawcze: 1. Czy obecność radnych zatrudnionych w jednostkach podległych JST prowadzi do konfliktu interesów, którego konsekwencją jest negatywny wpływ na przejrzystość i niezależność podejmowanych decyzji finansowych? 2. Czy wysokość przyznawanych subwencji i dotacji zależy wyłącznie od sytuacji ekonomicznej gmin, czy mają na nią wpływ także polityczne powiązania władz lokalnych z partią rządzącą na szczeblu centralnym? 3. Czy w wyniku niedoszacowania subwencji oświatowej JST są zmuszone do przekierowywania środków własnych na finansowanie zadań edukacyjnych kosztem innych obszarów działalności publicznej? 4. Czy obecnie stosowane algorytmy podziału subwencji odzwierciedlają rzeczywiste potrzeby JST i w efekcie występuje optymalna alokacja środków publicznych? 5. Czy JST mają równy dostęp do funduszy europejskich i krajowych? Metody badawcze 1. Analiza danych empirycznych JST w latach 2019-2023. 2. Analiza porównawcza wskaźników finansowania JST w zależności od ich wielkości, dochodów własnych oraz powiązań politycznych. 3. Analiza statystyczna różnic w wysokości przyznawanych środków finansowych. 4. Analiza dokumentów źródłowych: prawnych, raportów NIK, lokalnych danych budżetowych JST. 5. Studium przypadku – analiza gmin z powiatu radomszczańskiego w kontekście niedoszacowania subwencji oświatowych i konfliktów interesów. 6. Krytyczna analiza literatury przedmiotu krajowej i zagranicznej. Główne wyniki 1. Wysokość przyznawanych dotacji i subwencji często zależy od powiązań politycznych władz lokalnych z partią rządzącą. JST zarządzane przez przedstawicieli partii rządzącej otrzymywały znacznie większe wsparcie finansowe niż te zarządzane przez niezależnych włodarzy lub przedstawicieli opozycji. 2. Subwencje oświatowe nie pokrywają rzeczywistych kosztów realizacji zadań edukacyjnych, zmuszając JST do przekierowywania znacznych środków własnych na finansowanie oświaty kosztem innych zadań publicznych. 3. Obecność radnych zatrudnionych w jednostkach podległych JST prowadzi do konfliktu interesów, co negatywnie wpływa na przejrzystość i niezależność podejmowanych decyzji finansowych. 4. Procesy przydzielania dotacji w ramach rządowych programów wsparcia charakteryzowały się brakiem transparentności i jasnych kryteriów, co sprzyjało nadużyciom i uznaniowości w przyznawaniu środków. 5. Wsparcie finansowe było dystrybuowane w sposób nieproporcjonalny, co prowadziło do wzrostu nierówności pomiędzy bogatszymi i biedniejszymi regionami. Mniejsze gminy otrzymywały wyższe dotacje per capita, co jednak nie zawsze odzwierciedlało ich faktyczne potrzeby. Implikacje dla teorii i praktyki Dla teorii: badania wniosły nową perspektywę do analizy decentralizacji i samorządności, ukazując wpływ czynników politycznych, legislacyjnych i finansowych na funkcjonowanie samorządów. W szczególności wyniki potwierdzają znaczenie teorii dystrybucji politycznej, wskazując na praktyki faworyzowania jednostek związanych z partią rządzącą, co odzwierciedla zjawisko politycznej alokacji zasobów. Problemy związane z nierówną alokacją środków i niedoszacowaniem subwencji oświatowych wnoszą nowe elementy do teorii sprawiedliwości dystrybucyjnej, podkreślając brak równowagi w dostępie do zasobów publicznych pomiędzy regionami. Dla praktyki: badania wskazują pilną potrzebę reform legislacyjnych mających na celu uproszczenie i stabilizację przepisów regulujących działalność JST. Rekomendacja dla wprowadzenia bardziej przejrzystych mechanizmów przyznawania środków publicznych. Podkreślenie znaczenia wsparcia dla mniej rozwiniętych JST, co pozwoliłoby na zmniejszenie nierówności regionalnych i bardziej efektywne wykorzystanie dostępnych funduszy.