Lozan Barış Antlaşmasının Esaslı İhlalinin Sonuçları

Yunanistan Hükümeti Sözcüsü Stelios Petsas'ın geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada, Atina'nın Ege adalarından asker çekmeyi asla kabul etmeyeceğini belirttiği ve Türkiye’nin Ege Ordusu'nun varlığını mazeret olarak gösterdiği basında yer alan haberlerde bildirilmiştir. Söz konusu haberlere göre sözcü ayrıca BM Şartı'nın 51. Maddesi uyarınca adaları meşru müdafaa için silahlandırmanın Yunanistan’ın "doğal hakkı" olduğunu iddia etmiştir. Yunanistan Hükümet Sözcüsü, bu açıklama ile Lozan Barış Antlaşması hükümlerine aykırı olarak Ege adalarının silahlandırılmasını açıkça ve resmen kabul etmektedir. Doğu Ege Adaları, Lozan Barış Antlaşması'nın 13. Maddesi uyarınca silahsızlandırılmış statüdedir. Doğu Ege Adaları bakımından “silahsızlandırma” ile ilgili Antlaşma hükümlerinin “esaslı ihlali”, 1969 Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesinin 60. Maddesi çerçevesinde değerlendirilebilir. Bu bağlamda, hiçbir uluslararası belgenin Yunanistan'a söz konusu adaları silahlandırma hakkını dolaylı olarak bile vermediğini belirtmek gerekir. Bunun yanı sıra, Birleşmiş Milletler Şartında belirtilen durumlar dışında, meşru müdafaa ilkesi keyfi olarak gündeme getirilemez. Türkiye’nin Ege Ordusu'na gelince, Doğu Ege Adaları'nın durumunun aksine, Ege bölgesindeki Türk topraklarının askerden arındırılmış bir statü altında olmadığının altı çizilmelidir. Belirtildiği gibi, gayrı askeri statü hükümleri, 1923 Lozan Barış Antlaşması'nın amacına ulaşması için gereklidir. Bu bağlamda, Türk Delegasyonu Başkanı İsmet Paşa'nın 25 Kasım 1922'de Lozan Konferansı Toprak ve Askeriye Komisyonunda adaların egemenliğine ve gayrı askeri hale getirilmesine ilişkin Türk görüşlerini nasıl açıkladığını hatırlamakta yarar bulunmaktadır. İsmet Paşa bu hususla ilgili olarak, “Coğrafi olarak Küçük Asya'ya bağlı olan Ege adaları, Anadolu'nun huzuru ve güvenliği için büyük önem taşıyor” demiştir. Akademik kaynakların değerlendirmelerine göre, Trakya'daki gayrı askeri nitelikli bölgeler, Balkan Antantı Paktı ülkeleri (Yunanistan, Romanya, Türkiye ve Yugoslavya) ile Bulgaristan arasında 31 Temmuz 1938'de imzalanan Selanik Anlaşması ile kaldırılmıştır. On İki Adaların silahlandırılmasının, adaların gayrı askeri statüsü açısından üzerinde durulması gereken bir diğer endişe verici gelişme olduğunu belirtmek gerekir. Bu adalar, Boğazlar Rejimine İlişkin Lozan Sözleşmesi ile gayrı askeri statüye tabi tutulan Semadirek ve Limni adaları ile birlikte, Lozan Barış Antlaşması'nın genel çerçevesinde oluşturulan siyasi ve stratejik dengenin bir parçasıdır. Türk Boğazlarına yakınlığı nedeniyle Türkiye'nin güvenliği açısından hayati önem taşıyan Limni ve Semadirek, katı bir silahsızlandırma rejimine tabidir. Onİki Adaların müttefik devletler ile İtalya arasındaki 1947 Paris Barış Antlaşması'nın 14 (2) Maddesi ile gayrı askeri statüde (demilitarized) kalmaları gerektiği açıkça belirtilerek Yunanistan'a devredildiğini belirtmek gerekir. Yunanistan, 1947 Paris Antlaşması'nın açık gayrı askeri statüde kalmaları hükmüne aykırı olarak, Türkiye'nin güney kıyısından sadece bir Deniz Mili mesafede olan Meis (Kastellorizo) de dâhil olmak üzere bu adaları da askeri hale getirmiştir. Paris Antlaşması halen yürürlüktedir ve bu nedenle Yunanistan için bağlayıcıdır. Aslında yukarıda bahsedilen Selanik anlaşması, çok taraflı bir antlaşmanın askerden arındırma hükümlerinin karşılıklı anlaşma yoluyla nasıl kaldırılabileceğine bir örnek teşkil etmektedir. Herhangi bir barış antlaşmasının temel maddelerinden birinin "esaslı ihlalinin", hükümlerinin esaslı olarak ihlal edildiği antlaşmaların ilgili maddelerinde belirtilen adalar üzerindeki egemenliği tartışmalı hale getirebilecek bir sonuç doğurabileceği unutulmamalıdır. Yukarıdakiler ışığında, askeri amaçla kullanımın yasaklanmasına dair antlaşma maddelerinin Ege statükosu için olmazsa olmaz koşul (sine quo non) niteliğinde olduğu vurgulanmalıdır.