Hoe de dominante economische beleidsblik de morele motivatie van artsen systematisch ontkent

De analyse van het handelen van artsen is bij uitstek een voorbeeld van hoe de dominante economische theorie het beleid dwingt om in een markttaal te denken, ook al lijkt die taal niet het meest geschikt te zijn. Er lijkt voor degenen die de economische theorie niet kennen sprake te zijn van een verbazingwekkende paradox tussen de lekenbeelden van de medische wereld en de kille en berekenende wereld zoals deze beschreven wordt door de gezondheidseconomen. Zo is voor de leek een van de kenmerken van het medische werk dat het gedrag van de professionals gestuurd wordt door hun beroepsethiek. Die ethiek mag in de medische wereld dan wel gezag hebben, maar het blijkt in de taal van de dominante economische theorie lastig daarvan een formalisering te geven. Het bestaan van een morele gedragsdimensie, gekenmerkt door overwegend niet-commerciële motieven, lijkt zelfs radicaal in tegenspraak te zijn met de klassieke economische hypothese van een door eigenbelang gestuurde rationaliteit. Dit plaatst de economische theorie voor de vraag: stelt de medische beroepsethiek de traditionele instrumenten van de econoom principieel ter discussie of kan deze wel degelijk op een bevredigende manier geïntegreerd worden in de profijtfunctie? Dit debat is tot ontwikkeling gekomen in de gezondheidseconomische literatuur en bestaat hoofdzakelijk uit twee tegengestelde posities. De eerste – die dominant is – hanteert een utilistisch perspectief volgens welke de ethiek, als men het bestaan daarvan al erkent, zich kán vertalen in een voorkeur voor altruïstisch handelen, maar dan wel uitsluitend op voorwaarde dat men er zelf profijt van heeft (De Jaegher en Jegers, 2000; Jack , 2005; Ma, 2007; Siciliani 2009). De tweede stelt voor, in plaats van de ethiek te reduceren tot profijtberekening, deze te begrijpen als een onvoorwaardelijke norm waarbij professionele waarden in het geding zijn 2 (Batifoulier en Da Silva 2014; Batifoulier, Bessis en Biencourt 2011; Hodgson 2008, 2009; McMaster, 2007; McIntyre en Mooney 2007). Dit debat is niet alleen theoretisch, maar ook beleidsmatig van belang. Voor de wetgever is kennis over het gedrag van de arts immers het vertrekpunt voor beleid. Het debat over de twee posities is in de afgelopen jaren echter tot stilstand gekomen, omdat de zogenaamde principaaltheorie de gezondheidseconomie domineerde. In deze theorie wordt de relatie tussen arts en patiënt gemodelleerd als een asymmetrische relatie tussen een 'agent' – de arts – die beschikt over informatie, en een 'principaal', degene die van zijn diensten afhankelijk is, zoals de patiënt of zijn belangenbehartiger. De agent beschikt over veel meer informatie dan de principaal