Reflections on the 19th Century Missionary Reports as Sources for the History of the (Kurdish) Kizilbash

Missionary reports are the earliest modern records to explicitly mention the Kizilbash, and the “Kizilbash Kurds” in particular. Therefore, they have been utilised relatively extensively by researchers in the field, sometimes at levels disproportionate to their reliability and usefulness. This article develops my previous work on the perils of the missionary reports’ utilization without sufficient critical scrutiny of their inherent biases and limitations, and highlights, on the basis of an original missionary letter, the editorial process that they were likely subjected to before publication. It argues that the real significance of these sources lies not in their broad and biased speculations concerning distant (Kurdish) Kizilbash origins, but in the casual observations and incidental details they unwittingly supply. Abstract in Kurmanji: Hizrên li ser raporên mîsyonerî yên sedsala 19an wek çavkanî ji bo dîroka Qizilbaşan (ên kurd) Raporên mîsyonerî qeydên modern ên ewil in ku bi eşkereyî behsa Qizilbaş an jî “kurdên Qizilbaş” bi taybetî dikin. Lewra, ew ji teref lêkolînerên li sehayê nisbeten bi berfirehî hatine bikaranîn, carna jî di asteke ne li gor bikêrhatî û ewlebûna wan de. Ev gotar li ser xebatên min ên berê ava bûye ku di wan de behsa talûkeya sûdwergirtina ji raporên mîsyoneran bêyî lêkolîneke rexneyî ya li hember pêşdarazî, sînorkirin û balkişandinên wan ên esasî tê kirin; û gotar bal dikşîne ser bingeha nameyeke mîsyonerî ya orîjînal, pêvajoya edîtorî ya muhtemel a berî weşandina ku ev name tê re derbas dibin. Gotar, nîqaş dike ku girîngiya rastîn ya van çavkaniyan ne di pêşqebûlên wan ên berfireh û alîgir yên di derbarê kokên (kurdên) Qizilbaş de ye lê di çavdêriyên wan ên rojane û teferuatên tesadufî de ye ku wan bêyî zanebûn gihandine. Abstract in Sorani: Raman le raportî mizgênîderekanî sedey 19 wek serçaweyek bo mêjuy (Kurdî) ‏Qzilbaş Raportî mizgênîderekan kontirîn tomarî serdemin ke be raşkawî nawî qzilbaşekanî hênabêt û ‏betaybetîş "qzilbaşe kurdekan". Leberewe, be rêjeyekî frawan û hendêkcar ta astî ‏neguncan legell ‏bawerrpêkrawî û sûdmendî ew serçawane, lelayen twêjeranî ew bware ‏sûdyan lêwergîrawe. Em wtare leser bnemay ‏karêkî pêşûtrim bunyadinrawe ke derbarey ‏metrisîy bekarbirdnî raportî mizgênîderekane bê ewey wku ‏pêwîst hellsengandinêkî ‏rexnegrane bikrêt bo layengîrîy zigmakîyane û snurdarêtî ew mizgênîderane, we leser bnemay ‏nameyekî esllî mizgênîderêk, tîşk dexate ser prosey ‏paknuskirdin ke pêdeçêt ‏mizgênîderekan pêş bllawkirdnewe rûberrûy bûbnewe . Miştumrrî ewe ‏dekat ke bayexî ‏rasteqîney em serçawane le xemllandinî giştî û layengîrîyaneyan lemerr rîşey dûrî ‏qzillbaşî (kurdî)ewe nayet, bellku lew serince labela û zanîyarye ‏xelletênerane daye ke ewan ‏beanqest dawyane. Abstract in Zazaki: Sey çimeyanê tarîxê (kurdanê) qizilbaşan, raporanê mîsyoneranê seserra 19. ser o tefekurî Qeydê modernê tewr verênî yê ke bi hewayo eşkera qalê qizilbaşan û bitaybetî qalê kurdanê qizilbaşan kenê, raporê mîsyoneran ê. Coka nê raporî hetê cigêrayoxanê nê warî ra hetê nîsbetî ra hende ameyî xebitnayene ke ge-gane goreyê bawerbarî û feydeyê înan sînorê qebulî ra zî vîyartêne. Na meqale xebata min a verên a ke mi derheqê tehlukeyanê xebitnayîşê raporanê mîsyoneran yê bê rexnegirîya tehqîqê cidî yê terefgirî û sînordarîya înan de kerdbî, aye ser o virazîyaya. Na meqale pê bingeyê mektubêka mîsyonerêk a orîjînale bale ancena prosesê înan ê edîtoryalî ser ke bi îhtîmalêk weşanîyayîş ra ver pêro nê prosesî ro vîyartêne ra. Na xebate nê fikrî dana munaqeşeyî ro ke girîngîya nê çimeyan a raştikêne, pêardişanê înan ê hîra û terefgîran derheqê ristimê (kurdanê) qizilbaşan ê dûrî de nîya, la observasyonanê eleladeyan û teferuatan ê ke mîsyoneran bi tesadufî dayî, înan de ya.