Osmanlı İmparatorluğu’nda XIX. yüzyılda gelişen üretim tekniklerinin maliyet ve yönetim muhasebesi uygulamalarına etkisi: Tüfenkhane-i amire’ye ait bir imalat defteri

Bu çalışmada Osmanlı İmparatorluğu’nda XIX. Yüzyılda gelişen üretim teknikleri karşısında maliyet ve yönetim muhasebesi uygulamalarında meydana gelen gelişmeler araştırılmıştır. Bu maksatla birim maliyet hesaplamalarıyla, maliyet ve yönetim muhasebesi açısından ilk sayılabilecek uygulamaları içeren tüfek ve diğer hafif harp araçlarının üretildiği Tüfenkhane-i Amire’ye ait muhasebe kayıtları incelenmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nda mevcut harp sanayi tesislerinden biri olan Tüfenkhane-i Amire’nin uygulamış olduğu muhasebe sistemin incelendiği bu çalışmada, mevcut arşiv kaynaklarının vermiş olduğu imkanlar çerçevesinde maliyetler konusundaki yaklaşımın nasıl şekillenmiş olduğu izah edilmeye çalışılmıştır. Bu tarz harp sanayi tesislerinde her ne kadar kar amacı güdülmese de, bugünkü maliyet ve yönetim muhasebesi uygulamalarına benzer uygulamanın geliştirilmiş olduğu görülmektedir. Bunlardan ilk dikkati çeken husus, birim maliyetlerin yapılan her iş için, ayrı ayrı ve aylık olarak hesaplanmış olmasıdır. İkicisi, stoklardan kullanılan malzemelerin de müstakil olarak tutulmuş olmasıdır. Üçüncüsü, stok kontrolü hesaplarında da açıkça ifade edildiği gibi tutar ve miktar bilgileri birbirinden ayrı olarak kayıtlara geçirilmiştir. Son olarak, kalite kontrol sonucunda ortaya çıkan giderlerin ve genel yönetim giderlerinin de hesaplanmış olmasıdır. Ayrıca defterde uygulanan muhasebe sistemi kendi içerisinde oldukça tutarlı bir yapı sergilemektedir. Zira defterin sistematik sıralamasında ana faaliyetlerin ilk, diğer tali işlemlerin de daha sonra yer alması bunu doğrulamaktadır. Her ne kadar defterimizde bugünkü maliyet hesaplama yaklaşımına uygun bir yöntem izlenmemiş olsa da o günün şartları içerisinde ileri bir uygulama ortaya konabilmiştir. Kısaca Osmanlı İmparatorluğu’nda gelişen üretim teknolojisi ile beraber maliyet ve yönetim muhasebesi uygulamalarının da var olduğu söylenebilir.