Bir Dış Politika Aracı Olarak TİKA: Türkiye’nin Orta Asya Ülkelerine Yaptığı Kalkınma Yardımlarının İncelenmesi

Dış politika, bir devletin diğer devlet ya da devletlere karşı uygulamakta olduğu politikalar topluluğunun çatısıdır. Devlet, dış politika araçlarını çıkarlarını muhafaza edip varlığını devam ettirmek, devletin kalkınmasını, gelişmesini ve savunmasını gerçekleştirmek, diğer devletlerden gelen politik etkileri bertaraf etmek ya da yönünü değiştirmek için kullanır. Günümüz dünyasında devletlerin dış politika araçları diplomasi, propaganda, iktisadi yöntemler, savaş ve iç işlere karışma şeklinde tasnif edilebilir. İktisadi yöntemler daha çok gelişmiş devletler tarafından kullanılabilmektedir. İktisadi ve ticari ilişkilerin bir dış politika aracı olarak kullanılması genel olarak üç amaca yöneliktir: Ödüllendirme ve cezalandırma, doğal kaynakları ele geçirme ve nüfuz alanı oluşturma. İlk olarak ödüllendirme ve cezalandırma koşullarında devlet hedef ülkenin davranışlarını etkilemek amacıyla ticari kolaylıklar sağlama veya dış yardım vaadinde bulunma gibi ödüllendirme metotlarını kullanmakta ya da ambargo uygulama, dış yardımı kesme, mal varlığına el koyma, boykot uygulama ve iktisadi ilişkileri kesme gibi cezalandırma yöntemlerine başvurmaktadır. Bunda başarılı olabilmek için tek taraflı bağımlılık ilişkisinin söz konusu olması gerekmektedir. İkinci olarak doğal kaynakları ele geçirmek, devletin bunlar üzerinde mülki ve idari söz sahibi olmasını sağlarken rakip ülkeleri bu kaynaklardan mahrum bırakmaktadır. Üçüncü olarak nüfuz alanı oluşturmak, iktisadi bağımlılık ağı örerek nüfuz alanı meydana getirmek, iktisadi ilişkilerin dış politika aracı olarak kullanılmasının bir diğer yüzünü göstermektedir. Görüleceği üzere iktisadi ilişkilerin fonksiyonel olarak çeşitlendirildiği bir dünyanın varlığı aşikardır. Öyle ki iktisat hem havuç hem sopa olarak karşımıza çıkmakta, devletler arası ilişkilerde belirleyicilik kazanmaktadır. Bu çalışmanın amacı Türkiye için bir dış politika aracı olarak TİKA(Türk İş Birliği ve Koordinasyon Ajansı)’nın iktisaden ödüllendirme politikalarına ışık tutmaktır. Bu bağlamda TİKA merkezli bir bakış açısıyla Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine yapılan kalkınma yardımlarına değinilecektir. Orta Asya ülkelerine yapılan yardımlar incelenecek, bu incelemeler neticesinde Türkiye’nin Orta Asya ülkeleri ile olan ilişkileri bir dış politika aracı olarak TİKA bağlamında değerlendirilecektir. Türkiye’nin Orta Asya ülkelerine yaptığı kalkınma yardımlarındaki dönemsel değişimler, neden ve sonuçları ile beraber ülkeler arası siyasi gelişmeler ışığında cevaplanmaya çalışılacaktır.